تواضع در قرآن
واژه[ تواضع] در قرآن مجید نیامده است ولی خداوند با تعبیرهای لطیف و جالب دیگری مردمان را به این فضیلت فرا خوانده است . خطاب به پیامبراکرم (ص) می فرماید:
واخفض جناحک للمومنین .سوره حجر آیه 88
بال و پر خود را برای مومنان فرود بیاور.
جناح به معنای بال و پر و[ خفض] ضد[ رفع] است .
پرندگان هنگامی که می خواهند فرود آیند بالهای خود را جمع می کنند و پایین می آورند آن گاه که می خواهنداوج بگیرند بالهای خود را باز می کنند. در مجموع [ خفض جناح] نهایت تواضع و فروتنی راز سر مهر و محبت می رساند.
در آیه فوق خداوند به رسول اکرم (ص ) که مربی و معلم مومنان است دستور تواضع و فروتنی می دهد تا همه کسانی که در مقام رهبری و هدایت مردم قرار گرفته اند خود را بااین خصلت پایسته بیارایند.
همچنین خداوند درباره تواضع واحترام نسبت به والدین با همین واژه (خفض جناح ) خطاب می فرماید:
واخفض لهما جناح الذل من الرحمه و قل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا .سوره اسراء آیه 24
در برابر پدر و مادراز روی مهربانی و لطف بالهای خویش را فرودآور و بگو: پروردگارا همان گونه که آنان مرا در کوچکی تربیت کردند مشمول رحمتشان قرار بده .
آیه دیگری که مومنان بویژه رهبران و مسؤولان را به تواضع و فروتنی فرا می خواند با تعبیر زیبای[ لین] بیان شده است :
فبما رحمه من الله لنت لهم ولو کنت فطاغلیظالقلب لا نفضوا من حولک سوره آل عمران آیه 159
به سبب رحمت خداونداست که تو پیامبر چنین خوشخوی و فروتن هستی . اگر تندخو و سخت دل بودی از گرد تو پراکنده می شدند.
آیات قرآن هندسه اخلاقی انسان مسلمان را به بهترین وجه ترسیم نموده وازاین رهگذر همگان را به سوی ارزشهای و زیبنده دعوت می کند. در آیه دیگر در توصیف بندگان شایسته خداوند چنین می خوانیم :
و عبادالرحمن الذین یمشون علی الارض هونا واذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما . فرقان 63
بندگان شایسته خدای بخشایشگر کسانی هستند که با آرامش و تواضع بر زمین راه می روند و هنگامی که جاهلان آنان را مخاطب می سازند به آنان سلام می گویند.
در مقابل در قرآن به شدت از تکبر مذمت شده است . به عنوان نمونه :
ولا تمش فی الارض مرحاانک لن تخرق الارض ولن تبلغ الجبال طولا . سوره اسرا آیه 37
در روی زمین با تکبر و غرور گام برمدار چرا که نمی توانی زمین را بشکافی و طول قامتت هرگز به کوهها نمی رسد! کوههای با آن عظمت در برابر عظمت خد همچون پرکاهی هستند معلق در هوا که بدون اراده به این سو و آن سو می روند.
لمقان حکیم به فرزندش توصیه می کند:
ولا تضعر خدک للناس ولا تمش فی الارض مرحاان الله لا یحب کل مختال فخور سوره لقمان آیه 18
پسرم !از مردم روی مگردان و متکبرانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبر مغروری را دوست ندارد.
[تعصر] به معنای روی برگرداندن از مردم است از روی تکبر برای خوار ساختن آنان . واضح است که تواضع در راه رفتن به معنای سست و بی رمق حرکت کردن نیست بلکه مراد رعایت حالت طبیعی است . در حالات رسولخدا نوشته اند:
قد کان یتکفا فی مشیه کانما یمشی فی صبب . تفسیر روح المعانی 19/144 ذیل آیه 63 سوره فرقان
در حالی که شتاب نداشت با سرعت و صلابت گام برمی داشت گویی از یک سرازیری پائین می رفت .
