آیا عقل و وجدان، مىتواند جایگزین انبیا گردد؟
برخلاف تصوّر گروهى که خیال مىکنند وجدان اخلاقى براى هدایت انسان کافى است و دیگر از راهنمایى انبیا بىنیازیم؛ باید بگوییم: وجدان اخلاقى تا حدود زیادى به خود ما و جامعه ما وابسته است، و رنگ محیط و عادت به خود مىگیرد و قابل تغییر است و هرگز نشان دهنده واقعیات نیست. همین سیگار تلخ، که هر وجدان سالمى بار اول آن را طرد مىکند، به خاطر عادت و محیط، کمکم به مرحلهاى مىرسد که فرد از مصرف آن لذّت مىبرد.
کسانى را مىشناسیم که از سربریدن یک مرغ وحشت داشتند ولى با تکرار آن، احساس و وجدانشان تغییر یافته است. البته وجدان چیز خوب و مفیدى است امّا نمىتوان بر آن تکیه کرد. در دعاى کمیل مىخوانیم:
«الّلهم اغفرلى الذّنوب الّتى تهتک العصم»
خدایا! گناهانى که پردهها را مىدرد بر من ببخشا!
انسان بار اول که گناه مىکند، ناراحت مىشود و وجدان، او را آزار مىدهد، امّا بر اثر تکرار، انجام گناه براى او عادّى مىشود حتى گاهى از این که گناه نکرده ناراحت است. امیرمؤمنان حضرت على علیه السلام مىفرماید:
انبیا آمدند تا فطرت بشر را زنده کنند و پردههاى غفلت را کنار بزنند. ولى بحث ما در این است که آیا مىتوان تنها به رهنمودهاى وجدان قناعت کرد؟ البته که پاسخ منفى است.
