فواید و منافع تواضع
به همان نسبتی که زیانهای تکبر تمام زوایای زندگی فردی و اجتماعی انسان را در بر می گیرد، به همان نسبت تواضع نیز برای زندگی فردی و اجتماعی انسان مفید و ثمربخش است که به اهم فواید آن اشاره می شود:
1. تمام خوبیها
امام صادق علیه السلام فرمود: «التَّوَاضُعُ أَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ نَفِیسٍ وَ مَرْتَبَةٍ رَفِیعَةٍ؛ تواضع ریشه هر کار نیک و با ارزش و مقام والایی است.»
2. قبولی عبادات
آن حضرت در ادامه فرمود: «وَ مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ شَرَّفَهُ اللَّهُ عَلَی کَثِیرٍ مِنْ عِبَادِهِ... وَ لَیْسَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِبَادَةٌ یَقْبَلُهَا وَ یَرْضَاهَا إِلَّا وَ بَابُهَا التَّوَاضُعُ؛ و هر کسی برای خدا تواضع کند، خداوند او را بر بسیاری از بندگانش شرافت می بخشد... و هیچ عبادتی برای خدا مورد رضا و قبول نخواهد بود، مگر اینکه باب آن تواضع است.»
3. بلند مرتبگی
علی علیه السلام فرمود: «بِالتَّواضُعِ تَکُونُ الرِّفْعَةُ؛ تواضع انسان را بالا می برد.» و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «إِنَّ التَّوَاضُعَ یَزِیدُ صَاحِبَهُ رِفْعَةً فَتَوَاضَعُوا یَرْفَعْکُمُ اللَّهُ؛ به راستی فروتنی باعث زیادی بالا رفتن صاحبش می شود. پس فروتنی کنید که خداوند شما را بالا برد.»
البته رفعت مقام متواضع به اندازه تواضع او نیست، بلکه همراه با عنایت و عظمت و بزرگی خداوند است. امام کاظم علیه السلام فرمود: «وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَرْفَعِ الْمُتَوَاضِعِینَ بِقَدْرِ تَوَاضُعِهِمْ وَ لَکِنْ رَفَعَهُمْ بِقَدْرِ عَظَمَتِهِ وَ مَجْدِهِ؛ و بدان که خداوند متواضعین را به اندازه تواضعشان بالا نمی برد، بلکه به اندازه عظمت و بزرگی خود، آنها را بالا می برد.»
رسول اکرم صلی الله علیه و آله در حدیث دیگر فرمود: «مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَهُ اللَّهُ فَهُوَ فِی نَفْسِهِ ضَعِیفٌ وَ فِی اَعْیُنِ النَّاسِ عَظِیمٌ وَ مَنْ تَکَبَّرَ وَضَعَهُ اللَّهُ فَهُوَ فِی اَعْیُنِ النَّاسِ صَغِیرٌ وَ فِی نَفْسِهِ کَبِیرٌ؛ کسی که برای خدا فروتنی کند، خدا او را بالا می برد. پس او در نزد خویش ناتوان و ناچیز است، ولی در دید مردم بزرگ جلوه می کند. و کسی که تکبر ورزد، خدا او را پایین می آورد. پس او در چشم مردم کوچک است و در نزد خود [به خیالش] بزرگ جلوه می کند.»
زینت انسانهای بزرگ و بلندمرتبه نیز فروتنی است؛ چنان که علی علیه السلام فرمود: «زِینَةُ الشَّرِیفِ التَّوَاضُعُ؛ زیبایی [انسان [بزرگوار در فروتنی است.»
4. دانش و حکمت
از حضرت مسیح علیه السلام نقل شده است که: «بِالتَّوَاضُعِ تُعْمَرُ الْحِکْمَةُ لَا بِالتَّکَبُّرِ کَذَلِکَ فِی السَّهْلِ یَنْبُتُ الزَّرْعُ لَا فِی الْجَبَلِ؛ به وسیله تواضع [مزرعه [علم و دانش آباد می شود، نه با تکبر؛ همان گونه که زراعت در زمین نرم و هموار می روید، نه بر روی کوه.»
از امام کاظم علیه السلام همان مضمون به صورت کامل تری نقل شده است: «إِنَّ الزَّرْعَ یَنْبُتُ فِی السَّهْلِ وَ لَا یَنْبُتُ فِی الصَّفَا فَکَذَلِکَ الْحِکْمَةُ تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَوَاضِعِ وَ لَا تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَکَبِّرِ الْجَبَّارِ لِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَ التَّوَاضُعَ آلَةَ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ التَّکَبُّرَ مِنْ آلَةِ الْجَهْلِ؛ به حقیقت زراعت در زمین نرم و هموار می روید، نه در کوه. پس همین طور حکمت در قلب متواضع [پرورش می یابد و] آباد می شود و در قلب متکبر ستم پیشه پرورش نمی یابد؛ زیرا خداوند فروتنی را وسیله عقل [و دانش] و تکبر را وسیله جهل قرار داده است.»
5. هیبت و وقار
از دیگر آثار فروتنی، به دست آوردن هیبت و وقار در بین مردم است. علی علیه السلام فرمود: «التَّوَاضُعُ یَکْسُوکَ الْمَهَابَةَ؛ فروتنی بر تو هیبت و بزرگی می پوشاند.»
6. نشر فضیلت
بسیارند کسانی که از راههای مختلف تلاش می کنند فضایل آنها در بین مردم انتشار یابد. برخی تکبر را عامل نشر فضایل می پندارند، و این خیالی بیش نیست. آنچه حقیقتا فضایل انسان را بروز می دهد، فروتنی است و آنچه رذایل را ظاهر و آشکار می کند، تکبّر و غرور و خودخواهی است. علی علیه السلام فرمود: «اَلتَّواضُعُ یَنْشُرُ الْفَضِیلَةَ وَ التَّکَبُّرُ یُظْهِرُ الرَّذِیلَةَ؛ فروتنی باعث نشر فضیلتها و تکبر عامل بروز رذایل است.»
7. محبوبیت در نزد مردم
اثر دیگر فروتنی، محبوبیت مردمی پیدا کردن است؛ همان چیزی که بسیاری تلاش می کنند از راههای ناصحیح به دست آورند، ولی اسلام توصیه کرده که تحصیل محبوبیت و جایگاه اجتماعی در گرو فروتنی است. علی علیه السلام فرمود: «ثَمَرَةُ التَّواضُعِ الْمَحَبَّةُ، ثَمَرَةُ الْکِبْرِ الْمَسَبَّةُ؛ میوه فروتنی، محبوبیت [در میان مردم [است و میوه [تلخ] تکبر، بدگویی [مردم].»
8. تنظیم امور
وقتی انسان دارای وقار و مهابت بود و در جامعه نیز دارای فضیلت و محبوبیت شد، یقینا کارهای روز مرّه او نیز از نظم و نظام متناسب برخوردار خواهد بود. علی علیه السلام فرمود: «بِخَفْضِ الْجَنَاحِ تَنْتَظِمُ الْاُمُورُ؛ با [فروتنی و[ گستردن بال و پر [برای دیگران] کارها تنظیم می یابد.»
