نمونه هایی از دیدگاههای فقهی مقدس اردبیلی
1. برای برخورد بدن انسان با نوشته های قرآن، وضو داشتن واجب نمی داند.
2. اگر نتوان نجاست را از چیزی که بدان آلوده شده، به طور کامل، برطرف کرد، به دلیل «لاحرج » پاک خواهد بود.
3. داد و ستد چیزهایی که بهره بسیار اندکی دارند هم، درست است، چیزهایی مانند یک دانه گندم.
4. با پذیرش درست بودن داد و ستد فضولی نزد مشهور فقیهان، او خود آن را نادرست می شمارد; زیرا روایت عروه بارقی را ضعیف و دارای معارض توانمند دانسته و اصل آن است که چنین داد و ستدی نادرست باشد. همچنین در خرید و فروش، خرسند بودن هر دو سوی داد و ستد شرط است. انجام هر کاری با مال دیگری، هم نزد شرع و هم در پیشگاه خرد نادرست و نارواست.
5. اگر بپذیریم که داد و ستد فضولی درست است، اجازه در آن ناقل است نه کاشف.
6. با پذیرش این که دیدگاهش برخلاف مشهور است، چنین می اندیشد که در خرید و فروش، گفتن واژه هایی معین و پشت سرهم بودن آن گفته ها و مانند آن، لازم نیست، بلکه تنها به هر چه نشان دهنده قصد او و به دنبال آن، دادن و ستاندن باشد، می توان بسنده کرد و برای این سخن خویش نزدیک به پانزده دلیل می آورد. از این روی «معاطات » خود «بیع قطعی » است.
7. شراب را پاک می داند و شستن چیزی را که بدان آلوده شده باشد، مستحب می شمارد.
8. ولایت بر انسان مرده، به این معنا که دیگران باید برای انجام کارهای واجب مرده، نخست از نزدیکان او اجازه بگیرند، نزد محقق اردبیلی نادرست است.
9. گرداندن انسان در حال مردن را به سوی قبله، واجب نمی داند.
10. در بحث نماز جمعه، گرایش بسیار به واجب تعیینی بودن آن در روزگار غیبت دارد، ولی سرانجام فتوا نداده و با احتیاط از آن می گذرد.
11. مستحب بودن پرداخت سهم امام(ع) را در روزگار غیبت مشکل می داند و واجب بودن آن را مشکل تر; اما پرداختن سهم سادات را با اطمینان واجب می داند. خون غیر مسفوح [=ریخته نشده] را، حتی از انسان، پاک می داند.
13. در عادل بودن انسان، عدالت را به معنای ملکه نمی داند و مروءت [=رعایت شؤون اجتماعی هر کس] را نیز شرط نمی داند.
14. گفتن «آمین » را در نماز حرام نمی داند.
15. در حال قضای حاجت، رو به قبله یا پشت به قبله بودن را حرام نمی شمارد.
16. در ولایت فقیه، اجتهاد مطلق را شرط نمی داند و ظاهر مقبوله عمر بن حنظله و روایت ابی خدیجه را دلیل بر بسنده بودن اجتهاد متجزی می داند.
استرآبادی، محمد فاضل
منابع : مجله فقه اهل بیت فارسی، شماره 5و6
